علت ترک خوردن گچ / منابع تهیه ی گچ / نوع گچ

علت ترک خوردن گچ کاری:
گاهی در ساختمان ملاحظه می کنیم که سطوح گچ کاری شده پس از خشک و سخت شدن ترک می خورد وشکل بسیار بدی به محل آن می دهد این ترک خوردگی می تواند به دلایل زیر باشد:
۱– اگردر موقع ساختن ملات گچ مقدار گچی را که در آب می ریزیم از حد معینی کمتر باشد (درصد وزن آب نسبت به گچ زیاد باشد ) بطوریکه نتواند پس از انبساط حجم آب مصرف شده در ملات را پر کند؛ گچ پس از خشک شدن تقلیل حجم پیدا کرده و ترک می خورد.
۲– اگر کلفتی ملاتی را که روی دیوار می کشیم از ۷ تا ۸ سانتیمتر بیشتر باشد و آنرا در یک نوبت بکشیم لایه های رویی گچ در اثر مجاورت با هوا به سرعت خشک می شوند در حالی که هنوز لایه های درونی مرطوب هستند و اگر این لایه ها هم بخواهند خشک شوند یعنی آب آن ها تبخیر شود ناچارا باید راهی برای خروج بخار آب لایه های زیرین بوجود آید؛بنابراین گچ ترک می خورد.
۳– اگر در فصل سرما ودرجات زیر صفر اقدام به گچکاری کنیم و آب ملات گچ قبل از انبساط و سخت شدن گچ یخ زده فعل و انفعالات شیمیایی برای سخت شدن در ملات متوقف می شود و پس از آنکه یخ ذوب شد گچ فاسد شده و دیگر به انبساط خود ادامه نمی دهد در نتیجه در سطح گچ کاری شده ترک خوردگی مشاهده می شود.
۴– حرکت نسبی اجزای مجاور سفت کاری ساختمان ،افت ملات در لایه های زیرین و گیرش سریع ملات از عواملی هستند که ترک خوردن سطح گچ کاری  را موجب می گردند.
۵– برخی ترکها در گچ کاری بر اثر نشست های ساختمان بوجود می آید، اگر این ترک ها مربوط به ترک های نا متقارن با شد  معمولا با زاویه ۴۵ درجه نسبت به افق ظاهر می شوند و اگر مربوط به نشست های متقارن باشند، افقی اند.
منابع تهیه ی گچ :

گچ از آسیاب کردن سنگ گچ بدست می‌آید. سنگ گچ از گروه مصالح ساختمانی از جنس کلسیم است.
سنگ گچ بر دو نوع است :
۱– سولفات کلسیم بدون آب که به آن ایندریت می گویند.
۲– سولفات کلسیم آبدار، که به آن ژیپس می گویند .
سنگ گچ از سنگهای ته ‌نشینی است و به علت میل ترکیب شدیدی که دارد، به طور خالص یافت نمی‌شود و به صورت ترکیب با کربن یا اکسید‌های آهن یافت می‌شود. سنگ گچ موجود در طبیعت بیشتر مخلوط با آهک و خاک رس می‌باشد.
خواص گچ :
۱– زودگیر بودن:
ملات گچ از جمله ملات هایی است که بسیار زودگیر می‌باشد و در حدود ۱۰ دقیقه سخت می‌گردد. این خاصیت به ما امکان می‌دهد که تیغه های ۵ سانتی متری و همچنین طاق های ضربی که باید قبل از چیدن هر ردیف آجر، ردیفی قبلی سخت شده و در جای خود ایستا باشد، را با این ملات بسازیم.
۲– خاصیت ازدیاد حجم:
گچ تنها ملاتی است که در موقع سخت شدن در حدود یک درصد به حجمش اضافه می‌شود و پس از خشک شدن تقلیل حجم پیدا نمی‌کند. با استفاده از این خاصیت است که ما می‌توانیم سطوح وسیعی را با آن اندود کنیم. زیرا این اندود به علت آن که در موقع سخت شدن ازدیاد حجم پیدا می‌کند، کلیه خلل و فرج خود را پر کرده و در آن ترک و شکاف ایجاد نمی‌شود. در نتیجه حشرات نمی‌توانند در آن جا لانه کرده و بالاخره برای اندود داخل اطاقها کاملاً بهداشتی می‌باشد.
۳– مقاومت در مقابل آتش سوزی:
باتوجه به اینکه گچ سخت شده مانند سنگ گچ دارای دو ملکول آب تبلور می‌باشد، اگر لایه گچ در مقابل حرارت ناشی از آتش سوزی قرار بگیرد، این تبلور در اثر حرارت دوباره از گچ جدا شده و به صورت یک لایه از آب در مقابل آتش قرارگرفته و برای مدت دو تا سه ساعت می‌تواند در مقابل سرایت آتش به فضاهای دیگر، مقاومت نماید.
۴– خاصیت اکوستیک بودن گچ:
گچ در مقابل ارتعاشات صوتی رفتار مطلوب دارد و تقریباً بین ۶۰ الی ۷۵ درصد این ارتعاشات را به خود جذب نموده و مانع انعکاس آن می‌شود. در نتیجه از ایجاد پژواک جلوگیری می‌کند. این حد جذب ارتعاش برای اطاق‌های زندگی و کلاس های درس و حتی سالنهای کوچک کنفرانس کافی می‌باشد. البته سالنهای بزرگ اجرا موسیقی و یا تئاتر، می‌باید با وسایل بهتری اکوستیک شوند.
۵– ارزانی گچ
۶–خاصیت پلاستیک بودن گچ:
ملات گچ به علت خاصیت شکل پذیری فوق العاده ای که دارد، با آن می‌توان شکل‌ها ‌و نقشهای زیبایی به وسیله هنر گچ‌بری بوجود آورد و بدین وسیله در فضاهای ساختمان زیبائی مخصوص ایجاد کرد.
۷– رنگ گچ:
ملات گچ پس از مصرف و خشک شدن سفید رنگ می‌شود و این سفیدی به ساختمان جلوه خوبی می‌دهد. در نتیجه یکی از بهترین اندودهای ساختمان می‌باشد.
(معمولا پس از انجام کار گچبری به منظور جلوگیری از ساییده شدن موتیف های تزیینی از ماده لعابداری نظیر کتیرا و یا نشاسته و حتی شیر استفاده می کردند وآن را بر  روی عنصر گچبری ها می مالیدند. یکی از دلایل رنگ شکری گچبری ها همانا مالیدن و یا کشیدن ماده لعابدار بر روی آنهاست. از گل سفید و گل سر شوی یا گیوه و سفیداب هم به جای کتیرا و نشاسته بهره گیری شده است.)
۸– مقاومت گچ:
گچ در مقابل نیرو های فشاری ۳۰ کیلو گرم و در مقابل نیرو های کششی ۵ کیلو گرم مقاومت می کند، که برای استفاده در ساختمان کافی است.
۹– فراوانی:
گچ از لحاظ فراوانی در طبیعت در ردیف پنجم قرار دارد و تقریبا در تمام نقاط روی زمین به وفور دیده می شود.
نقاط ضعف گچ
۱– مقاوم نبودن در مقابل آب:
گچ در مقابل آب و رطوبت بسیار ضعیف است. لایه های سفید کاری گچ در مقابل رطوبت طبله کرده و به صورت جدا از هم در دیوار ظاهر می شوند و  پس از آنکه رطوبت از بین رفت و محل خشک شد گچ طبله شده به حالت اولیه باز نمی گردد به همین علت از بکار بردن گچ در مکان هایی که با آب در تماس هستند ،مانند سرویس بهداشتی، حمام و آشپز خانه وهمچنین در مناطق شمالی که از رطوبت بالایی بر خوردار است، باید خودداری کرد.
۲– ایجاد خوردگی در فلزات:
گچ در تماس با فلزاتی مانند آهن، سرب، روی واکنش نشان داده و تولید سولفات می کند و در نتیجه باعث خوردگی و زنگ زدگی فلز میشود. برای حفاظت فلزات باید قبل از گچ کاری آنها را با رنگ پوشاند. مثلا پیش از ساختن طاق های ضربی تیر های فولادی باید آنها را با رنگ پوشاند یا لوله های سفید آب از گچ دور نگه داشته شوند.
انواع ملات های گچی :
دوغاب گچ:
برای ساختن دوغاب گچ، مانند ساختن ملات گچ عمل می‌ کنند. فقط از آب بیشتری استفاده می‌شود. بطوریکه ملات کاملاً رقیق و روان باشد. از دوغاب گچ برای پر کردن درزهای طاق ضربی استفاده می‌کنند.
ملات گچ : این ملات از پاشیدن گرد گچ در آب و همزدن آن ساخته می شود. به این ملات گچ تیز یا دستی نیز گفته می شود.زیرا به سرعت سفت می شود. از این ملات برای اندود کردن دیوار ها و سقف ها و همچنین بعنوان چسباننده قطعات ساختمانی مانند سنگ، آجر، نصب چارچوب ها و … استفاده میشود.
ملات گچ و خاک:
از مخلوط گچ و خاک رس بدست می آید. افزودن خاک رس به این ملات آن را کند گیر و مقرون به صرفه می کند. از این ملات بعنوان اندود و برای طاق های ضربی استفاده می کنند.
ملات گچ و ماسه:
وقتی خاک رس در دسترس نباشد می توان از ماسه ریز بعنوان پر کننده استفاده کرد.
ملات گچ کشته:
برای ساختن این ملات ذرات گچ باید بسیار ریز و نرم باشد، پس گچ را از الک هایی با سوراخ ریز می گذرانند.سپس به آنها آب اضافه می کنند و آن را ورز می دهند.در این حالت ملات گچ گیرش خود را از دست می دهد و اصطلاحا ملات گچ کشته بدست می آید.این نوع ملات پس از سفت شدن دارای مقاومت فشاری بسیار کمی است و بهمین دلیل برای اندود و سفید کاری مناسب نیست. از آن برای پرداخت نهایی سطوح گچ کاری شده و گچبری کردن استفاده میشود.
عوامل موثر بر زمان گیرایش گچ:
۱– نوع گچ:
هر چه درجه پخت سنگ گچ بالاتر باشد آب بیشتری از دست می دهد و در نتیجه گچ حاصله دیر گیر تر می شود.
۲–اندازه ذرات:
هر چه ذرات گچ ریزتر باشد سطح ویژه آن بیشتر است و در نتیجه با آب بهتر ترکیب شده و گچ زود گیرتر می شود.
۳–درصد آب مصرفی: هرچه درصد آب مصرفی بیشتر باشد زمان گیرش طولانی تر می شود.
۴– مواد افزودنی:
اضافه کردن موادی مانند کلرید سدیم – گرد آهک شکفته- خاک رس- کلرید کلسیم- سریش و سریشم نجاری باعث افزایش زمان گیرش ملات گچی می شود.
نکته: میزان افزایش کلرید سدیم به گچ باید بیش از دو درصد وزنی گرد گچ باشد در غیر این صورت گرفتن ملات گچ تسریع شده و زود گیر می شود.
نکته: گچ ساختمانی مرغوب آن است که زمان گرفتن آن زودتر از ۸ دقیقه شروع نشود و از ۲۵ دقیقه هم دیرتر نشود. پایان سخت شدن آن نباید زودتر از ۲۰ دقیقه و دیرتر از یک ساعت باشد.
گچ
گچ از مصالحی است که در صنایع ساختمان‌ سازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به علت ویژگیهای آن از زمانهای قدیم در بسیاری از ساختمانهای قدیمی مصرف داشته است. گچ از جمله مصالحی است که به علت خواص خود می تواند از اولین قدم در ایجاد یک بنا که پیاده کردن حدود زمین    می باشد تا استفاده به صورت  موارد زیر کاربری داشته باشد :
آژند(ماده ای خمیری شکل که میان مصالح بنایی را پر می کند و نقش پیوند دهنده دارد جهت تیغه زنی وایجاد طاق ضربی ) اندود (ماده ای خمیری شکل که با استفاده از دست یا ماله بر روی سفت کاری بنا کشیده می شود جهت آستروسفید کاری) آمود( رو کاری یا رو سازی بنا به صورت تزیینات گچ بری) بکار رود.
بطور کلی تا آخرین مراحل کار ونصب سنگ  باز هم گچ مورد نیاز است ، حتی در نقاشی ساختمان هم از گچ استفاده می شود.
عوامل موثر بر مقاومت توده ی گچی
۱–نوع گچ:
نوع گچ و نحوه پختن آن بر مقاومت ملات مؤثر است.
۲–درصد آب مصرفی: سخت شدن ملات گچ در جاهای نمناک تا چند ماه طول میکشد و در این مدت مقاومت ملات گچ بتدریج افزایش می یابد. هر چه آب ملات گچ بیشتر باشد زمان گیرش آن افزایش یافته و مقاومت آن بسیار کم می شود. زیرا پس از تبخیر آب در توده گچی ایجاد سوراخ و روزنه های اضافی می کند.
۳–گرمای محیط: معمولاً لایه های گچی مجاور با لوله های بخاری یا شومینه پس از مدتی ترک می خورند. زیرا در اثر گرما بطور مداوم منبسط ومنقبض شده و آب خود را بشدت از دست می دهند.
علل ترک خوردن گچ کاری
۱– اگر در موقع ساخت ملات گچ، مقدار گچی که در آب می‌ریزیم از مقدار معینی کمتر باشد (درصد وزن آب نسبت به گچ زیاد باشد) بطوریکه گچ نتواند پس از انبساط، حجم آب مصرف شده در ملات را پر کند، در نتیجه گچ پس از خشک شدن تقلیل حجم داده و می‌ترکد.
۲– اگر کلفتی ملاتی که روی دیوار می‌کشیم از ۷-۸ سانتی متر بیشتر باشد و آنرا در یک نوبت بکشیم، لایه های روی گچ در اثر مجاورت با هوا به ندرت خشک می‌شوند. درحالی‌که هنوز لایه‌های درونی مرطوب هستند و اگر این لایه‌ها‌ هم بخواهند خشک شوند یعنی آب آنها تبخیر شود، ناچاراً باید در سطح گچ کاری، ترکهایی ایجاد شود تا امکان خروج بخار آب لایه‌های زیرین حاصل شود.
۳– اگر در فصل سرما و درجات زیر صفر اقدام به گچ کاری بنمائیم و آب ملات گچ، قبل از انبساط و سخت شدن گچ، یخ بزند، فعل و انفعالات شیمیایی برای سخت شدن در ملات متوقف می‌شوند. پس از آنکه یخ آب شد، گچ فاسد می‌شود و دیگر به انبساط خود ادامه نمی‌دهند در نتیجه در سطح گچ کاری شده ترک خوردگی مشاهده می‌گردد.
۴– بعضی از ترکها در گچ کاری به علل فوق نبوده و در اثر نشست های ساختمان بوجود می‌آید. این نوع ترک ها معمولاً با زاویه ۴۵ درجه نسبت به افق ظاهر می‌شود.